საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურმა (სუს) ოფიციალური ინფორმაცია გაავრცელა, რომელიც ეხება სამართალდამცავი უწყებების მიერ აქციების დროს გამოყენებულ ქიმიურ საშუალებებს. განცხადების თანახმად, პოლიციის მიერ წლების განმავლობაში, მათ შორის 2023 წლის 4-5 დეკემბერს გამართული საპროტესტო გამოსვლებისას, გამოყენებული ნივთიერება არის ქლორბენზილიდენ მალონონიტრილი, რომელიც საყოველთაოდ ცნობილია როგორც CS გაზი. სუს-მა მკაფიოდ უარყო საერთაშორისო მედიასაშუალების მიერ გავრცელებული ვერსია, თითქოს ხელისუფლებას შეეძინა ან გამოეყენებინა ნივთიერება სახელწოდებით „კამიტი“.
სუს-ის ინფორმაციით, შინაგან საქმეთა სამინისტროს მიერ შეძენილი ქიმიური ფხვნილი, რომელიც საპროტესტო აქციების მიმდინარეობისას საჭიროებისამებრ იყო გამოყენებული, სწორედ ქლორბენზილიდენ მალონონიტრილს წარმოადგენს. ამ განცხადების მიზანი გახდა საზოგადოებაში გაჩენილი კითხვების გაფანტვა და იმ ვერსიის უარყოფა, რომელიც ეჭვქვეშ აყენებდა სამართალდამცავების მიერ გამოყენებული საშუალებების ლეგიტიმურობასა და იდენტობას.
CS გაზი და ოფიციალური განმარტებები
CS გაზი, ანუ O-ქლორბენზილიდენ მალონონიტრილი, წარმოადგენს ქიმიურ ნაერთს, რომელსაც ძირითადად სამართალდამცავი ორგანოები იყენებენ ცრემლსადენი გაზის სახით მასობრივი არეულობის კონტროლის მიზნით. ეს ნივთიერება მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში მიიჩნევა სტანდარტულ საშუალებად, რომელიც გამოიყენება მშვიდობიანი თუ არამშვიდობიანი დემონსტრაციების დროს წესრიგის აღსადგენად. სუს-ის განმარტებით, ქიმიური ფხვნილი გამოიყენებოდა გამხსნელთან ერთად, თუმცა უწყებას არ დაუკონკრეტებია, ხდებოდა თუ არა ამ ნივთიერების შერევა წყლის ჭავლის ნაკადთან, როგორც ეს გარე წყაროების მიერ გამოქვეყნებულ ინფორმაციაში იყო ნაგულისხმევი.
სუს-მა დაადასტურა, რომ ქიმიური ნივთიერება, რომელიც წლების განმავლობაში შსს-ს მიერ ოპერატიულად იყო შეძენილი, შეესაბამება ზემოხსენებულ ქიმიურ ფორმულას. ეს განმარტება პასუხობს საერთაშორისო გამოძიების ფონზე გაჩენილ ეჭვებს, რომელიც მიზნად ისახავდა დაედგინა, რამდენად სტანდარტული და ლეგიტიმური იყო ის საშუალებები, რომლებსაც პოლიცია აქციების დაშლისას იყენებდა.
უარყოფილი ბრალდება „კამიტის“ შესახებ
დაპირისპირება გამოყენებული საშუალებების ირგვლივ მას შემდეგ გაჩნდა, რაც გავრცელდა ინფორმაცია, რომლის მიხედვითაც, შესაძლოა გამოყენებული ყოფილიყო ნივთიერება „კამიტი“ – ნაკლებად ცნობილი ან პოტენციურად უფრო მწვავე ეფექტის მქონე საშუალება. ამ ვერსიის გასამყარებლად, ვრცელდებოდა ფოტოები, რომლებზეც გამოსახული იყო კასრები წარწერით „ქლორბენზილიდენ მალონონიტრილი“. სუს-მა აღნიშნა, რომ ეს ეტიკეტირება ემთხვევა იმ ნივთიერებას, რომლის შესყიდვა და გამოყენებაც დადასტურებულია. სუს-მა ხაზგასმით აღნიშნა, რომ „კამიტის“ შესყიდვა ან გამოყენება არასოდეს მომხდარა. ეს განცხადება კრიტიკულად მნიშვნელოვანია, რადგან საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვის ოპერაციების დროს გამოყენებული ნებისმიერი საშუალების იდენტიფიცირება ფუნდამენტურია გამჭვირვალობისა და საერთაშორისო სტანდარტების დაცვის თვალსაზრისით.
ქლორბენზილიდენ მალონონიტრილის (CS გაზი) გამოყენება, მიუხედავად იმისა, რომ იგი მსოფლიოს მრავალი ქვეყნის პოლიციის სტანდარტულ აღჭურვილობაში შედის, ხშირად პოლიტიკურ დავაში გადადის, როდესაც საქმე ეხება დემონსტრანტების მიმართ არაპროპორციული ძალის გამოყენების ბრალდებებს. ოფიციალური უწყებების განმარტება ნივთიერების იდენტობაზე ემსახურება ამ დისკუსიის ფაქტობრივ საფუძველზე გადატანას.
გამჭვირვალობის მნიშვნელობა მასობრივი კონტროლის ოპერაციებში
საზოგადოების მოთხოვნა სამართალდამცავების მიერ გამოყენებულ საშუალებებზე გამჭვირვალობის უზრუნველყოფის თაობაზე ბოლო წლებში განსაკუთრებით გაიზარდა. მოვლენები, როგორიცაა 4-5 დეკემბრის საპროტესტო აქციები, სადაც პოლიციამ გამოიყენა ეს ქიმიური აგენტები, რეგულარულად ხდება საერთაშორისო ყურადღების საგანი. ამ კონტექსტში, საერთაშორისო ორგანიზაციები და საგარეო პარტნიორები, მათ შორის ევროპის უსაფრთხოებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაცია (ეუთო), ხშირად მიუთითებენ საქართველოში დემოკრატიული სტანდარტების უკუსვლის შესაძლო რისკებზე, რაც პირდაპირ უკავშირდება შეკრების თავისუფლების შეზღუდვასა და აქციების დაშლის მეთოდებს.
მაგალითად, ეუთო-ს მინისტერიალზე ვენაში, ორგანიზაციის თავმჯდომარემ და ფინეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა, ელინა ვალტონენმა, გახსნის სიტყვაში აღნიშნა საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის მხარდაჭერა, მაგრამ ასევე გაამახვილა ყურადღება „დემოკრატიული უკუსვლის“ საკითხზე. ეს საერთაშორისო ფონი აჩვენებს, თუ რაოდენ მნიშვნელოვანია, რომ სახელმწიფომ უზრუნველყოს სრული გამჭვირვალობა და დასაბუთება ნებისმიერი სახის ძალის გამოყენებაზე საპროტესტო გამოსვლებისას, მათ შორის ქიმიური საშუალებების იდენტიფიცირებასა და დოზირებაზე.
მედიაპროფილის გამოწვევები და პასუხისმგებლობა
სუს-ის განცხადება ამყარებს მთავრობის პოზიციას, რომლის მიხედვითაც, გამოყენებული იქნა საერთაშორისო პრაქტიკით დამკვიდრებული საშუალება, რომელიც არ არღვევს ფუნდამენტურ სტანდარტებს. მიუხედავად ამისა, რჩება კითხვები გამოყენების პროპორციულობასთან დაკავშირებით, რაც ქიმიური აგენტების იდენტურობაზე უფრო ფართო პოლიტიკურ დებატებს ეხება.
საბოლოო ჯამში, სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის ოფიციალურმა განმარტებამ ნათელი მოჰფინა დემონსტრანტების წინააღმდეგ გამოყენებული ნივთიერების ქიმიურ შემადგენლობას. უწყება უარყოფს „კამიტის“ გამოყენებას და ადასტურებს, რომ საქმე ეხება CS გაზს. ეს განმარტება მნიშვნელოვანი ნაბიჯია გამჭვირვალობის კუთხით, თუმცა გამოყენებული ძალის ლეგიტიმურობასთან დაკავშირებული კამათი კვლავ რჩება ქვეყნის პოლიტიკური დღის წესრიგის ცენტრში, რაც მოითხოვს შემდგომ დეტალურ და დამოუკიდებელ შესწავლას.
