ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებათა კომისარი, მაიკლ ო’ფლაჰერტი, საქართველოში ადამიანის უფლებების დაცვის კუთხით არსებული გამოწვევების მონიტორინგს განაგრძობს. მისი უახლესი შეშფოთება, რომელიც 10 დეკემბრით დათარიღებულ წერილში საქართველოს გენერალური პროკურორის, გიორგი გვარამიძის, სახელზე გაიგზავნა, შეეხება გასული წლის ნოემბერსა და დეკემბერში გამართული საპროტესტო აქციების დროს სამართალდამცავთა მხრიდან ძალის შესაძლო გადამეტების ფაქტებზე მიმდინარე გამოძიების პროგრესს. კომისარი ხაზს უსვამს იმ გარემოებას, რომ მიუხედავად იმისა, რომ აქციის მონაწილეთა ნაწილის მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნა განხორციელდა და მათ მიმართ გამამტყუნებელი განაჩენები დადგა, სამართალდამცავი ორგანოების წარმომადგენელთა პასუხისმგებლობის საკითხი კვლავ გადაუჭრელი რჩება.
საერთაშორისო ზედამხედველობა და შეშფოთება ადამიანის უფლებების კუთხით
მაიკლ ო’ფლაჰერტის მიმართვა ქართული მართლმსაჯულების სისტემისადმი მისი სადამკვირვებლო მანდატის ფარგლებში განხორციელდა. მანამდე, 2025 წლის მარტში, კომისარმა სპეციალური მემორანდუმი გამოსცა, რომელიც საქართველოში მისი იანვრის ვიზიტის შედეგებს ეფუძნებოდა. აღნიშნულ დოკუმენტში უკვე იყო მითითებული პროტესტების დროს მომხდარ ინციდენტებზე გამოძიების მიმდინარეობის შესახებ. მემორანდუმში აღნიშნული იყო, რომ მიუხედავად იმისა, რომ მომიტინგეების წინააღმდეგ მიმართული გამოძიებები აქტიურად მიმდინარეობდა და ზოგიერთ შემთხვევაში განაჩენებიც კი დადგა, სამართალდამცავი ორგანოების პერსონალის მიმართ გამოძიებაში „არ შეინიშნებოდა ხელშესახები პროგრესი“. კომისრის განცხადებით, მისი უკანასკნელი ინფორმაციით, ბოლო პერიოდში კიდევ უფრო მეტი მომიტინგეა გასამართლებული, თუმცა სამართალდამცავთაგან არც ერთი არ მიყვანია მართლმსაჯულების წინაშე.
გამოძიების მიმდინარეობა და ბრალდებულთა სტატუსი
ო’ფლაჰერტის წერილში მკაფიოდ არის გამოკვეთილი დისპროპორციული მიდგომის პრობლემა მართლმსაჯულების განხორციელებისას. მისი თქმით, იანვარში ვიზიტის დროს, გენერალური პროკურორის მოადგილემ მას დაარწმუნა, რომ გამოძიება აქტიურად მიმდინარეობდა და ამ მიმართულებით პროგრესი მოსალოდნელი იყო. თუმცა, კომისრის ბოლო მონაცემებით, ეს პროგნოზი არ გამართლდა. ფაქტი, რომ საპროტესტო აქციის მონაწილეების მიმართ კანონის სრული სიმკაცრით აღსრულება მიმდინარეობს, ხოლო სამართალდამცავთა შესაძლო დარღვევები უყურადღებოდ რჩება, კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს სასამართლო სისტემის ობიექტურობასა და კანონის უზენაესობის პრინციპების დაცვას. ასეთი დისბალანსი შესაძლოა უარყოფითად აისახოს მოქალაქეების ნდობაზე სახელმწიფო ინსტიტუტების მიმართ და შეასუსტოს რწმენა, რომ კანონი ყველასთვის თანაბრად მოქმედებს.
საპროტესტო აქციები და სამართალდამცავთა როლი დემოკრატიულ საზოგადოებაში
საქართველოში ბოლო წლებში არაერთი საპროტესტო აქცია გაიმართა, რომელთა ნაწილის დროსაც დაფიქსირდა სამართალდამცავთა მხრიდან ძალის გამოყენების შემთხვევები. დემოკრატიულ საზოგადოებაში მშვიდობიანი შეკრებისა და გამოხატვის თავისუფლება ფუნდამენტური უფლებებია, ხოლო სამართალდამცავი ორგანოების მოვალეობაა არა მხოლოდ საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვა, არამედ მოქალაქეთა უფლებების პატივისცემა და მათი უსაფრთხოების უზრუნველყოფა. როდესაც ძალის გამოყენება ხდება აუცილებლობისა და პროპორციულობის პრინციპების დარღვევით, სახელმწიფო ვალდებულია, ამ ფაქტებზე დროული და ობიექტური გამოძიება აწარმოოს. აღნიშნული პრინციპების უგულებელყოფა ძირს უთხრის დემოკრატიული მმართველობის საფუძვლებს და ქმნის დაუსჯელობის განცდას, რაც ხელს უწყობს ძალადობის ესკალაციას და ადამიანის უფლებების დარღვევას.
პროკურატურის პასუხისმგებლობა და სამომავლო ნაბიჯები
ევროპის საბჭოს კომისრის წერილი უშუალოდ საქართველოს გენერალურ პროკურორს მიემართება, რაც ხაზს უსვამს იმას, რომ საერთაშორისო საზოგადოება პროკურატურას მოუწოდებს, გადადგას ქმედითი ნაბიჯები აღნიშნული საკითხის გადასაჭრელად. პროკურატურის მიერ ჩატარებულმა გამოძიებამ უნდა უზრუნველყოს ინციდენტების ყოვლისმომცველი, მიუკერძოებელი და გამჭვირვალე ანალიზი, რათა დადგინდეს ძალის გამოყენების კანონიერება და აუცილებლობა. იმ შემთხვევაში, თუ გამოიკვეთება სამართალდამცავთა მხრიდან უფლებამოსილების გადამეტების ფაქტები, მათ მიმართ უნდა გატარდეს შესაბამისი ზომები კანონის სრული დაცვით. დაუსჯელობა, განსაკუთრებით სახელმწიფო მოხელეების მხრიდან ჩადენილი დანაშაულებებისთვის, ძირს უთხრის მართლმსაჯულების სისტემის სანდოობას და აფერხებს დემოკრატიული ინსტიტუტების განვითარებას.
სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპები და საერთაშორისო ვალდებულებები
საქართველო, როგორც ევროპის საბჭოს წევრი სახელმწიფო, ვალდებულია დაიცვას ადამიანის უფლებების ევროპული კონვენციით გათვალისწინებული სტანდარტები, მათ შორის სამართლიანი სასამართლოს უფლება, გამოხატვისა და შეკრების თავისუფლება. ეს ვალდებულებები მოიცავს არა მხოლოდ უფლებების აღიარებას, არამედ მათი დარღვევის შემთხვევაში ეფექტური საგამოძიებო მექანიზმების უზრუნველყოფას და დამნაშავეთა პასუხისგებაში მიცემას, მიუხედავად მათი სტატუსისა. ევროპის საბჭოს კომისრის მუდმივი ყურადღება ამ საკითხის მიმართ მიუთითებს იმაზე, რომ საერთაშორისო პარტნიორები ყურადღებით აკვირდებიან საქართველოს პროგრესს ადამიანის უფლებების დაცვის კუთხით, განსაკუთრებით კი იმ შემთხვევებში, როდესაც საქმე ეხება სახელმწიფო ძალადობის შესაძლო ფაქტებს. გამჭვირვალე და სამართლიანი გამოძიება სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია საქართველოს საერთაშორისო რეპუტაციისა და ევროპულ სტრუქტურებში მისი ინტეგრაციის პროცესისთვის.
მაიკლ ო’ფლაჰერტის მოწოდება ქართული მხარისადმი, გააძლიეროს სამართალდამცავთა პასუხისმგებლობის საკითხზე მუშაობა, კიდევ ერთხელ ადასტურებს ამ პრობლემის აქტუალურობასა და საერთაშორისო მნიშვნელობას. საქართველოს მთავრობასა და პროკურატურას ეკისრებათ პასუხისმგებლობა, უზრუნველყონ, რომ ყველა მოქალაქის, მათ შორის სამართალდამცავთა, მიერ ჩადენილი დანაშაული გამოძიებულ იქნას მიუკერძოებლად და დროულად. მხოლოდ ამ გზით იქნება შესაძლებელი მართლმსაჯულების სისტემის მიმართ ნდობის აღდგენა და ადამიანის უფლებების უზენაესობის პრინციპების განმტკიცება ქვეყანაში. ამ საკითხზე საერთაშორისო ზეწოლა, სავარაუდოდ, გაგრძელდება მანამ, სანამ ხელშესახები შედეგები არ დადგება.
